Nowy model prawa wykroczeń. Teoria, praktyka, przyszłość
redakcja: Włodzimierz Wróbel, Mikołaj Małecki, Małgorzata Pyrcak-Górowska, Dominik Zając
Kraków 2024
DOI: 10.60677/kipk9788395965593
EBOOK OTWARTY DOSTĘP / OPEN ACCESS
W jaki sposób zmodernizować odpowiedzialność za wykroczenie?
Prezentowana monografia to kompleksowe spojrzenie na prawo wykroczeń w Polsce. Wypracowanie nowych założeń modelowych w zakresie prawa wykroczeń możliwe jest po wszechstronnej analizie jego miejsca w systemie prawa represyjnego oraz spojrzeniu na praktykę stosowania przepisów.
Autorzy analizują prawo wykroczeń z trzech perspektyw. Pierwsza to teoretyczne spojrzenie na prawo wykroczeń jako takie, aspekty normatywne prawa wykroczeń oraz istotne instytucje Kodeksu wykroczeń. Druga to prezentacja wyników badań aktowych dotyczących różnorodnych typów wykroczeń wraz z krytyczną analizą problemów, jakie rodzą w praktyce wymiaru sprawiedliwości. Trzecia to krytyczne spojrzenie na przyszłość prawa wykroczeń w aspekcie modelowym, w kontekście rozwoju nowych technologii, szczegółowych przepisów wymagających aktualizacji oraz wykroczeń, które jawią się jako żywe skamieniałości.
Prawo, którego zadaniem jest kształtowanie rzeczywistości społecznej, musi brać pod uwagę aktualny stan stosunków społecznych, otoczenie kulturowe i cywilizacyjne norm prawnych, a także stan dyskusji naukowej o jakości tworzenia i stosowania prawa represyjnego w państwie praworządnym. Przedstawione w książce rozważania, zgrupowane pod hasłami: Teoria – Praktyka – Przyszłość, wyznaczają kierunki i ramy nowego modelu prawa wykroczeń w Polsce.
Przeczytaj fragment
Przeglądając podręczniki akademickie, nie sposób nie zauważyć, że prawo wykroczeń traktuje się jako subdziedzinę szeroko rozumianego prawa karnego, często na równi z prawem karnym skarbowym. Ta klasyfikacja zasadza się na przyjmowanym w literaturze, aczkolwiek nie zawsze wprost wyrażanym, podobieństwie cech, jakie spełnia odpowiedzialność karna rozumiana jako odpowiedzialność za przestępstwo (prawo karne w wąskim rozumieniu) oraz odpowiedzialność za wykroczenie (element prawa karnego w szerszym rozumieniu).
Taka klasyfikacja prawa wykroczeń w naturalny sposób rodzi pytanie, czy do regulacji prawnych z zakresu prawa wykroczeń należy stosować ten sam lub podobny standard konstytucyjny, jaki znajduje zastosowanie do reżimu odpowiedzialności karnej za przestępstwa.
Prawo wykroczeń zalicza się do konstytucyjnej kategorii prawa represyjnego, dla którego przewiduje się szczególne konstytucyjne standardy – zarówno w odniesieniu do jego warstwy normatywnej (sposób stanowienia oraz treść norm prawnych), jak też warstwy stosowania prawa.
Niemniej należy zwrócić uwagę, że ustawa zasadnicza wprost nie wyróżnia takiej kategorii jak prawo represyjne. Zawiera jednak szczególne gwarancje dla jednostek w celu ochrony ich praw i wolności w wypadku stosowania odpowiedzialności karnej, zaś ich najważniejszym przykładem są zasady wyrażone w art. 42 Konstytucji.
Pojęcie „odpowiedzialność karna” na gruncie Konstytucji, ze względów gwarancyjnych, ma samodzielne znaczenie, które jest niezależne od treści przypisywanych mu w ustawodawstwie zwykłym. Prima facie nie jest zatem wykluczone, że odpowiedzialnością karną w rozumieniu konstytucyjnym jest także odpowiedzialność za wykroczenia, chociaż na poziomie ustawowym odpowiedzialność karna, łączona z odpowiedzialnością za przestępstwa, jest wyraźnie odróżniana od odpowiedzialności za wykroczenia.
W związku z tym konieczne jest określenie, jakie są cechy charakterystyczne odpowiedzialności karnej w rozumieniu art. 42 Konstytucji i czy cechy te spełnia także odpowiedzialność za wykroczenia.
Najogólniej można stwierdzić, że pod pojęciem odpowiedzialności karnej za gruncie art. 42 Konstytucji należy rozumieć każdy rodzaj odpowiedzialności, w ramach której stosowane są środki prawne mające postać kary w rozumieniu konstytucyjnym. Z tego względu twierdzi się, że konstytucyjnie rozumiana odpowiedzialność karna obejmuje te wszystkie ustawowo wyodrębniane rodzaje odpowiedzialności, które – z uwagi na stosowanie wobec jednostek kar – realizują funkcję represyjną.
To wymaga jednak odpowiedzi na pytanie, czym jest owa funkcja represyjna, którą ma realizować wyłącznie lub w sposób dominujący dany środek prawny, aby mógł być zakwalifikowany jako kara w rozumieniu konstytucyjnym.
Kreowanie polityki karnej państwa jest jednym z zadań i uprawnień władzy publicznej, w tym władzy ustawodawczej. Mając na uwadze szerokie rozumienie pojęcia „odpowiedzialność karna” na gruncie Konstytucji, można zatem zadać pytanie, czy władza publiczna ma obowiązek wprowadzenia i wyróżnienia różnych rodzajów odpowiedzialności karnej w znaczeniu konstytucyjnym, w tym obowiązek stworzenia reżimu odpowiedzialności za wykroczenia, czy też działanie takie należy do zakresu swobody w tworzeniu polityki karnej.
Jest to kwestia kluczowa, wymagająca m.in. ustalenia, czy ze standardu konstytucyjnego wynika obowiązek państwa stworzenia regulacji prawnych z zakresu prawa wykroczeń, czy też konstytucyjnie dopuszczalna byłaby także całkowita rezygnacja z prawa wykroczeń i poprzestanie na stosowaniu wobec jednostek wyłącznie odpowiedzialności karnej za przestępstwa.