Detencja psychiatryczna orzekana jako środek zabezpieczający w świetle badań aktowych
Małgorzata Pyrcak – Górowska
Kraków 2017
Analiza niemalże 200 spraw związanych ze stosowaniem detencji psychiatrycznej.
W książce została omówiona problematyka materialnoprawna, procesowa i wykonawcza związana z orzekaniem i wykonywaniem detencji psychiatrycznej wobec osoby niepoczytalnej.
Opracowanie przygotowano w oparciu o szeroko zakrojone badania aktowe. Można potraktować je jako praktyczną metodykę postępowania w sprawach o umorzenie postępowania wobec osoby niepoczytalnej i zastosowanie środka zabezpieczającego.
Autorka przeanalizowała niemalże 200 spraw prowadzonych w latach 2006–2011 w 13 sądach rejonowych w różnych miastach Polski.
Monografia przeznaczona jest dla przedstawicieli wszystkich zawodów prawniczych, w szczególności sędziów i pełnomocników procesowych mających styczność z postępowaniami w przedmiocie detencji psychiatrycznej.
Jeśli traktujemy karę pozbawienia wolności jako ultima ratio, to także przy stosowaniu detencji psychiatrycznej musi być ustalona konieczność stosowania tego środka drastycznie wkraczającego w wolności i prawa gwarantowane konstytucyjnie jednostce. Książka pani dr Małgorzaty Pyrcak-Górowskiej znakomicie pokazuje złożoność i sposoby rozwiązania tych problemów.
prof. dr hab. Andrzej Zoll
Przeczytaj fragment
Momentem, w którym winno nastąpić zwolnienie sprawcy ze szpitala psychiatrycznego, jest ustalenie, iż nie zachodzi już wysokie prawdopodobieństwo, że sprawca popełni ponownie czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości, a więc stwierdzenie, że odpadły materialnoprawne przesłanki stosowania detencji.
Stosowanie detencji nie ma na celu wyłącznie zapewnienia skuteczności leczenia sprawcy, ale przede wszystkim jego izolację od społeczeństwa z uwagi na możliwość popełnienia przez niego kolejnego czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości. Wyleczenie sprawcy nie jest zatem warunkiem koniecznym zwolnienia go ze szpitala, o ile tylko postępy leczenia są tego rodzaju, że usunięte jest prawdopodobieństwo ponownego popełnienia poważnego czynu zabronionego.
Podstawą zwolnienia jest odpadnięcie przesłanek umieszczenia sprawcy w zakładzie, nie zaś zakończenie procesu leczenia, zwłaszcza gdy nie jest możliwe całkowite wyleczenie zakłóceń psychicznych, które spowodowały umieszczenie sprawcy w szpitalu. Także sam brak możliwości wykluczenia, że sprawca popełni w przyszłości czyn zabroniony, nie uzasadnia dalszego stosowania detencji.
A zatem podstawą uchylenia detencji jest nie tylko wyraźny brak konieczności jej dalszego stosowania, ale także brak wystarczających danych, które uzasadniałyby jej dalsze stosowanie. Jednak brak istotnej poprawy stanu zdrowia sprawcy przy założeniu, że również inne okoliczności dotyczące jego osoby i jego sytuacja życiowa nie uległy zmianie, przemawiać będzie na ogół za dalszym stosowaniem detencji. Również opinia, która daje podstawy do zmiany miejsca wykonywania detencji z zakładu psychiatrycznego dysponującego maksymalnym lub wzmocnionym zabezpieczeniem na zakład o podstawowym zabezpieczeniu, nie może sama w sobie uzasadniać odstąpienia od stosowania środka zabezpieczającego w ogóle.
Jeżeli sąd orzeka o dalszym stosowaniu detencji, zobowiązany jest uzasadnić istnienie materialnej podstawy swojej decyzji, gdyż oznacza ona dalsze pozbawienie wolności. Dlatego przed podjęciem takiego rozstrzygnięcia sąd powinien zbadać, czy są spełnione wszystkie przesłanki stosowania detencji, i przeprowadzić niezbędne ku temu postępowanie dowodowe. Istnienia tych przesłanek nie można domniemywać, a sąd zobowiązany jest dokładnie i wszechstronnie przedstawić argumenty o konieczności kontynuowania detencji – dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy aktualna opinia biegłych wskazuje, że nie podtrzymują już oni wniosku o istnieniu wysokiego prawdopodobieństwa, że sprawca popełni ponownie czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości.
Decydując o zwolnieniu z detencji bądź dalszym jej stosowaniu, sąd nie może oczywiście zawężać ustaleń faktycznych wyłącznie do treści opinii biegłych, ale powinien wziąć pod uwagę całokształt sytuacji i okoliczności życiowych sprawcy. A zatem oprócz zasięgnięcia opinii biegłych sąd powinien przeprowadzić postępowanie dowodowe – np. ustalić, w jakich warunkach sprawca będzie żył po zwolnieniu ze szpitala, o ile warunki te mogą mieć wpływ na utrzymanie efektów leczenia lub dalsze leczenie sprawcy.
W tym celu sąd może przesłuchać świadków (zwłaszcza najbliższą rodzinę sprawcy) oraz zarządzić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. Ma to istotne znaczenie dla treści wydanego w sprawie rozstrzygnięcia, gdyż z przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że czynnikami wpływającymi korzystnie na pozytywne funkcjonowanie sprawcy zwolnionego ze szpitala psychiatrycznego w warunkach wolnościowych są w szczególności opieka rodzinna i środowiskowa, powrót do pracy, systematyczna lekarska opieka ambulatoryjna, a czynnikami wpływającymi niekorzystnie – złe warunki bytowe, brak rodziny, mieszkania, środków do życia, niemożność podjęcia pracy, zaniedbanie kontynuacji leczenia, kontakty z osobami z marginesu społecznego oraz nadużywanie alkoholu.