Rządowy projekt ustawy w celu usprawnienia działań na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa (druk sejmowy nr 471, Sejm X kadencji)

Data publikacji: 1 lipca 2024

Autorzy ekspertyzy:

Agnieszka Barczak-Oplustil prof. UJ dr hab.
Mikołaj Małecki dr hab.
Szymon Tarapata dr hab.
Włodzimierz Wróbel prof. dr hab.
Dominik Zając dr
Witold Zontek dr

Opiniowany projekt ustawy (po uwzględnieniu autopoprawki): druk sejmowy nr 471, Sejm X kadencji

Ekspertyza została przedłożona w Sejmie w procesie legislacyjnym.

Procedowany projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu usprawnienia działań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Policji oraz Straży Granicznej na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa zawiera wiele zróżnicowanych rozwiązań mających, zgodnie z deklaracjami projektodawcy, wzmocnić bezpieczeństwo granicy państwowej oraz pomóc funkcjonariuszom  i żołnierzom w realizowaniu swych zadań w zakresie obronności (druki sejmowe nr 471, 471-A). Z uwagi na liczbę dodawanych i zmienianych przepisów, w niniejszej ekspertyzie analizie poddano przede wszystkim regulacje o charakterze prawnokarnym oraz te przepisy ustawowe, które bezpośrednio wpływają na wykładnię i stosowanie przepisów prawa karnego w kontekście ich zgodności z regulacjami konstytucyjnymi, spójności systemowej i rzetelności procedury legislacyjnej.

Wnioski:

1. Projektowane przepisy naruszają konstytucyjną zasadę legalizmu (art. 7 Konstytucji), zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), zasadę określoności przepisów karnych (art. 42 ust. 1 Konstytucji), zasadę prawidłowej legislacji (art. 2 Konstytucji), jak też naruszają prawo do ochrony życia i zdrowia każdego człowieka wynikające z zasady godności (art. 30 Konstytucji).
2. Projekt w sposób sprzeczny z art. 134 ust. 2 Konstytucji powierza prezydentowi RP kompetencje do wydania postanowień o użyciu oddziałów wojskowych na terytorium Polski bez pośrednictwa Ministra Obrony Narodowej.
3. Projekt jest sprzeczny z Konstytucją RP oraz Regulaminem Sejmu w aspekcie wymogów formalnych procesu legislacyjnego, obejmującego zmiany o charakterze kodeksowym. W tym zakresie tryb procedowania nad omawianym przedłożeniem jest sprzeczny z art. 112 i art. 119 ust. 1 Konstytucji.
4. Projekt nie jest spójny z już obowiązującymi przepisami dotyczącymi środków przymusu bezpośredniego i użycia broni palnej przez funkcjonariuszy publicznych, co narusza konstytucyjne standardy prawidłowej legislacji oraz osłabia zaufanie obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa.
5. Wejście w życie proponowanych przepisów może doprowadzić do eskalacji niebezpieczeństwa dla funkcjonariuszy i żołnierzy strzegących granicy państwowej z uwagi na wyłączenie ich odpowiedzialności karnej za posługiwanie się bronią palną wbrew zasadom użycia broni, również w przypadku nieostrożnych lub lekkomyślnych zachowań narażających na niebezpieczeństwo zdrowie i życie innych funkcjonariuszy lub żołnierzy.
6. Przepisy przewidujące wyłączenie odpowiedzialności karnej funkcjonariuszy będą miały zastosowanie także do czynów już popełnionych przed ich wejściem w życie, polegających na niezgodnym z zasadami użyciu broni palnej, co wyłączy możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej przedstawicieli władzy publicznej działającej bez podstawy lub poza granicami prawa. Projekt pozostaje w tym aspekcie w oczywistej sprzeczności z regułami i wartościami demokratycznego państwa prawa.
7. Uzasadnienie przedłożonego projektu operuje wprowadzającymi w błąd i niejasnymi argumentami, w tym odwoływaniem się do wewnętrznie sprzecznej konstrukcji „kontratypu przestępstwa”, co godzi w zasady prawidłowej legislacji oraz jest sprzeczne z zasadą rzetelności działania organów władzy publicznej. Uzasadnienie wprowadzanych zmian prowadzi do chaosu prawnego i niepewności przy ewentualnym stosowaniu przepisów po ich wejściu w życie. Niejasny charakter prawny projektowanych norm może doprowadzić do niebezpiecznych konsekwencji praktycznych, w tym przyznania osobom wdzierającym się na teren RP prawa do stosowania obrony koniecznej przeciwko działaniom funkcjonariuszy dopuszczających się bezprawnego zamachu na dobra prawne osób przekraczających granicę państwową.
8. Jeżeli intencją projektodawców było zagwarantowanie braku odpowiedzialności represyjnej wobec żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy w warunkach dynamicznych działań podejmowanych w sytuacji bezpośredniego i bezprawnego zamachu na nienaruszalność granicy państwa, nie dochowują formalnych zasad używania środków przymusu bezpośredniego, broni palnej lub innego uzbrojenia, nie powodując przy tym skutków w zakresie życia lub zdrowia innych osób, to należałoby przesądzić to w sposób wyraźny w treści projektowanych przepisów.