Słowa kluczowe
obrona przez kulturę
przemoc wobec kobiet
obrzezanie kobiet
okaleczenie żeńskich narządów płciowych
FGM
ciężki uszczerbek na zdrowiu
Jak cytować
Abstrakt
15 sierpnia 2023 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu karnego regulująca odpowiedzialność karną za okaleczenie żeńskich narządów płciowych (art. 156 § 1 pkt 3 k.k., art. 156a k.k.). W niniejszym artykule omówiono zjawisko okaleczania żeńskich narządów płciowych (nazywane też obrzezaniem kobiet, female genital mutilaton lub FGM), przeanalizowano nowo wprowadzone przepisy Kodeksu karnego i oceniono rozbieżności między nimi a starszym projektem ustawy oraz standardem ochrony wymaganym przez art. 38 konwencji stambulskiej. Poruszono też kwestię wyłączenia odpowiedzialności karnej ze względu na zwyczaj, zgodę dysponenta dobrem oraz zabieg medyczny o charakterze nieleczniczym.
Bibliografia
Abdalla S.M., Galea S., Is Female Genital Mutilation/Cutting Associated with Adverse Mental Health Consequences? A Systematic Review of the Evidence, „BMJ Global Health” 2019, t. 4, nr 4, https://doi.org/10.1136/bmjgh-2019-001553.
Arora K.S., Jacobs A.J., Female Genital Alteration: A Compromise Solution, „Journal of Medical Ethics” 2016, t. 42, nr 3, https://doi.org/10.1136/medethics-2014-102375.
Banasik K., Female Genital Mutilation in Light of Polish Criminal Law, „Progress in Health Sciences” 2015, t. 5, nr 2, https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/progress-file/phs/phs_2015_2/216_-228_banasik.pdf.
Baseline Evaluation Report Poland, Group of Experts on Action against Violence against Women and Domestic Violence (GREVIO), GREVIO/Inf(2021)5, 16 września 2021 r., https://rm.coe.int/grevio-baseline-report-on-poland/1680a3d20b.
Bek D., Obrona przez kulturę. Analiza na gruncie polskiego prawa karnego, Warszawa 2018.
Berg R.C., Denison E., Does Female Genital Mutilation/Cutting (FGM/C) Affect Women’s Sexual Functioning? A Systematic Review of the Sexual Consequences of FGM/C, „Sexuality Research and Social Policy” 2012, t. 9, nr 1, https://doi.org/10.1007/s13178-011-0048-z.
Boratyńska M., Obrzezanie rytualne, w: System Prawa Medycznego. Tom 2. Część 2. Regulacja prawna czynności medycznych, red. M. Boratyńska, P. Konieczniak, Warszawa 2019.
Boratyńska M., Stygmat obrzezania. Obrzezanie rytualne na tle decyzji medycznych podejmowanych zgodnie z dobrem małoletniego (Uwagi na tle wyroku Sądu Krajowego w Kolonii z 27 maja 2012 r.), „Prawo i Medycyna” 2012, nr 3–4, https://prawoimedycyna-archiwum.com/wp-content/uploads/2019/04/PiM_nr_48_49_3-4_2012.pdf.
Brief on the Medicalization of Female Genital Mutilation, United Nations Population Fund, czerwiec 2018 r., https://www.unfpa.org/sites/default/files/resource-pdf/FGM_Policy_Brief_On_Medicalization_Brochure_-_PDF_June_18.pdf.
Budyn-Kulik M., w: Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2025.
Burdziak K., Kierowanie wykonaniem samobójstwa i polecenie jego wykonania w polskim prawie karnym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2014, t. 76, nr 4, https://doi.org/10.14746/rpeis.2014.76.4.12.
Cambridge Dictionary, https://dictionary.cambridge.org.
Coleman D.L., The Seattle Compromise: Multicultural Sensitivity and Americanization, „Duke Law Journal” 1998, t. 47, nr 4, https://scholarship.law.duke.edu/dlj/vol47/iss4/2.
Compendium of International and National Legal Frameworks on Female Genital Mutilation, The World Bank, luty 2021 r., https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/1b6fe757-5cd1-5235-8fa3-af475a7fa694/content.
DeLaet D.L., FGM and Genital Cutting Across Borders: Cultural Biases in the Contestation of Global Human Rights, „Identities” 2025, t. 32, nr 2, https://doi.org/10.1080/1070289X.2024.2373607.
DeLaet D.L., Framing Male Circumcision as a Human Rights Issue? Contributions to the Debate Over the Universality of Human Rights, „Journal of Human Rights” 2009, t. 8, nr 4, https://doi.org/10.1080/14754830903324795.
Dettmeyer R., Laux J., Friedl H., Zedler B., Bratzke H., Parzeller M., Medizinische und rechtliche Aspekte der Genitalverstümmelung bzw. Beschneidung. Teil I: Weibliche Genitalverstümmelung, „Archiv für Kriminologie” 2011, t. 227, z. 1.
Długosz J., Zgoda dysponenta dobrem prawnym w świetle regulacji konstytucyjnych. Rozważania na pograniczu dogmatyki konstytucyjnego prawa jednostki do samostanowienia o sobie i dogmatyki prawa karnego, w: Zgoda pokrzywdzonego, red. R. Zawłocki, Warszawa 2012.
Drajewicz D., Karalność infibulacji, ekscyzji, klitoridektomii oraz innego trwałego i istotnego okaleczenia żeńskiego narządu płciowego, „Prokuratura i Prawo” 2023, nr 12, https://www.gov.pl/attachment/f3cff3c6-699d-45be-b8ab-a632d8a7b259.
Dudek M., Czy każda kultura zasługuje na obronę? Kilka wątpliwości dotyczących cultural defence i prawa karnego w dobie multikulturalizmu, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2011, nr 2, https://archiwum.ivr.org.pl/1350.
Earp B.D., Between Moral Relativism and Moral Hypocrisy: Reframing the Debate on “FGM”, „Kennedy Institute of Ethics Journal” 2016, t. 26, nr 2, https://doi.org/10.1353/ken.2016.0009.
Earp B.D., Female Genital Mutilation and Male Circumcision: Toward an Autonomy- Based Ethical Framework, „Medicolegal and Bioethics” 2015, t. 5, https://doi.org/10.2147/MB.S63709.
Earp B.D., Male or Female Genital Cutting: Why ‘Health Benefits’ Are Morally Irrelevant, „Journal of Medical Ethics” 2021, t. 47, nr 12, https://doi.org/10.1136/medethics-2020-106782.
Eliminating Female Genital Mutilation. An Interagency Statement, OHCHR, UNAIDS, UNDP, UNECA, UNESCO, UNFPA, UNHCR, UNICEF, UNIFEM, WHO, Geneva 2008, https://www.un.org/womenwatch/daw/csw/csw52/statements_missions/Interagency_Statement_on_Eliminating_FGM.pdf.
Explanatory Report to the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence Against Women and Domestic Violence, Council of Europe, 11 maja 2011 r., https://rm.coe.int/ic-and-explanatory-report/16808d24c6.
Fact Sheet Female Genital Mutilation, World Health Organisation, 5 lutego 2024 r., https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/female-genital-mutilation.
Female Genital Mutilation Country Profiles, UNICEF, maj 2020 r., https://data.unicef.org/resources/fgm-country-profiles/.
Female Genital Mutilation/Cutting: A Call for a Global Response, END FGM European Network, End FGM/C U.S. Network, Equality Now, marzec 2020 r., https://www.endfgm.eu/editor/files/2020/04/FGM_Global_-_ONLINE_PDF_VERSION_-_07.pdf.
Female Genital Mutilation/Cutting: A Statistical Overview and Exploration of the Dynamics of Change, UNICEF, lipiec 2013 r., https://data.unicef.org/wp-content/uploads/2023/08/UNICEF_FGM_report_July_2013.pdf.
Female Genital Mutilation: A Global Concern. 2024 Update, UNICEF, marzec 2024 r., https://data.unicef.org/wp-content/uploads/2024/03/FGM-Data-Brochure-v13.4.pdf.
FGM in Europe, End FGM European Network, 2024, https://www.endfgm.eu/editor/files/2024/08/Updated_Map_2024.pdf.
Fischer T., Verstümmelte Körper, verstümmelte Wahrheit, „Der Spiegel” z 31 sierpnia 2018 r., https://www.spiegel.de/panorama/justiz/genitalverstuemmelungen-ueberverstuemmelungen-von-koerpern-und-wahrheiten-a-1225357.html.
Gałęski M., Zawłocki R., w: Kodeks karny. Tom III. Część szczególna. Komentarz. Art. 222–316, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2024.
Göttsche A.L., Weibliche Genitalverstümmelung, Beschneidung. Interdisziplinäre Betrachtungen und rechtliche Einordnungen im Lichte von Grund- und Menschenrechten, Tübingen 2020.
Gromek K., w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Gromek, Warszawa 2020.
Gruenbaum E., Earp B.D., Shweder R.A., Reconsidering the Role of Patriarchy in Upholding Female Genital Modifications: Analysis of Contemporary and Pre-industrial Societies, „International Journal of Impotence Research” 2023, t. 35, nr 3, https://doi.org/10.1038/s41443-022-00581-5.
Grünewald A., w: Strafgesetzbuch. Leipziger Kommentar. Elfter Band. §§ 211 bis 231, red. G. Cirener, H. Radtke, R. Rissing-van Saan, T. Rönnau, W. Schluckebier, Berlin–Boston 2023.
Gruszka M., Ochrona przed okaleczaniem narządów płciowych kobiet (FGM) w prawie uchodźczym – specyfika i główne problemy systemowe, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2017, t. 15, https://europeistyka.uj.edu.pl/documents/3458728/138959185/M.+Gruszka.pdf.
Grzyb M., Przestępstwa motywowane kulturowo. Aspekty kryminologiczne i prawnokarne. Reakcja krajów zachodnich na szkodliwe praktyki kulturowe, Warszawa 2016.
Hypś S., Implementation of the Istanbul Convention into the National Criminal Legislation in Poland, „Review of European and Comparative Law” 2023, t. 55, nr 4, https://doi.org/10.31743/recl.16709.
Inny słownik języka polskiego PWN. Tom 1: a–ó, red. M. Bańko, Warszawa 2000.
Jankowska-Prochot I., FGM/C jako przykład przemocy ze względu na płeć i jej pozaprawne zwalczanie, „Polityka i Społeczeństwo” 2023, t. 21, nr 4, https://doi.org/10.15584/polispol.2023.4.11.
Jankowska-Prochot I., Zwalczanie procederu rytualnego okaleczania damskich narządów płciowych (Female Genital Mutilation) w polskim prawie karnym. Zarys problemu, „Prawo w Działaniu” 2024, t. 59, https://doi.org/10.32041/pwd.5909.
Karnat J., w: Kodeks karny. Art. 1–316. Komentarz, red. R. Gadecki, Warszawa 2023.
Kłak C.P., Odpowiedzialność karna za okaleczenie żeńskich narządów płciowych – projekt nowelizacji kodeksu karnego w kontekście standardów Unii Europejskiej, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2017, nr 95, http://psr.edu.pl/view/abstract/id/12448.
Klimke R., Schädliche traditionelle und kulturelle Praktiken im internationalen und regionalen Menschenrechtsschutz, Berlin–Heidelberg 2019.
Klubińska M., Glosa do uchwały Sądy Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 r., sygn. I KZP 26/01, „Prokuratura i Prawo” 2003, nr 12, https://www.gov.pl/attachment/7162f7dc-00fd-443d-915c-fba3920398cb.
Konarska-Wrzosek V., w: Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2023.
Kosonoga-Zygmunt J., Namowa i udzielenie pomocy do samobójstwa (art. 151 k.k.), „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 11, https://www.gov.pl/attachment/ecd88cf6-517c-4e-98-afc7-b0038b2bf905.
Kowalewska-Łaguna M., Dobrowolna sterylizacja w prawie polskim na tle prawnoporównawczym, „Państwo i Prawo” 2014, z. 1.
Krankowska D., Gaweł B., Dymerska M., Michalak A., Korzeniewski K., Obrzezanie mężczyzn i kobiet, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2015, t. 9, nr 4, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/43154/31412.
Królikowski M., w: Kodeks karny. Tom II. Część szczególna. Komentarz. Art. 117–221, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2023.
Kruszyński P., Ustalenia alternatywne w procesie karnym, „Państwo i Prawo” 1984, z. 10.
Kryszkiewicz M., Do więzienia za tatuaż dziecka, „Dziennik Gazeta Prawna” z 25 kwietnia 2022 r., https://serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia/artykuly/8406752,wiezienie-kara-pozbawienia-wolnosci-tatuaz-dziecka-korekta-plci-obrzezanie.html.
Kubiak R., Czy zgoda na ciężki uszczerbek na zdrowiu jest skuteczna prawnie, w: Meandry prawa karnego i kryminalistyki. Księga jubileuszowa prof. zw. dra hab. Stanisława Pikulskiego, red. J. Kasprzak, W. Cieślak, I. Nowicka, Szczytno 2015.
Lachowski J., Inne kontratypy, w: System Prawa Karnego. Tom 4. Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, red. L. Paprzycki, Warszawa 2016.
Marcinkowski W., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izby Karnej z dnia 21 listopada 2001 r. (I KZP 26/2001), „Prokurator” 2002, nr 2.
Mazor J., The Child’s Interests and the Case for the Permissibility of Male Infant Circumcision, „Journal of Medical Ethics” 2013, t. 39, nr 7, https://doi.org/10.1136/medethics-2013-101318.
Merriam-Webster Dictionary, https://www.merriam-webster.com/dictionary.
Miklos J.R., Moore R.D., Labiaplasty of the Labia Minora: Patients’ Indications for Pursuing Surgery, „Journal of Sexual Medicine” 2008, t. 5, nr 6, https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2008.00813.x.
Ministerialny projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z 7 października 2021 r., druk UD 297, https://legislacja.rcl.gov.pl/docs/2/12353151/12828111/12828112/dokument529412.pdf.
Odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości z 10 kwietnia 2022 r. na opinię Rzecznika Praw Obywatelskich, DSRiN-V.415.5.2021, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-04/Odpowiedz_MS_10.04.2022.pdf.
Opinia Rzecznika Praw Obywatelskich z 1 grudnia 2021 r. o projekcie ustawy z 7 października 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, XI.022.3.2021.ASZ/II.510.1221.2021.PZ, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2021-12/RPO_opinia_przemoc_domowa_zakaz_zblizania_ofiary_1.12.2021.pdf.
Palka P., Przetak M., Glosa do uchwały SN z dnia 21 listopada 2001 r. (I KZP 26/2001), „Przegląd Sądowy” 2003, nr 11–12.
Pośpiech A., w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Habdas, M. Fras, Warszawa 2021.
Proudman C., Female Genital Mutilation. When Culture and Law Clash, Oxford 2022.
Reisel D., Creighton S.M., Long Term Health Consequences of Female Genital Mutilation (FGM), „Maturitas” 2015, t. 80, nr 1, https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2014.10.009.
Rosenke M., Female genital mutilation. Die rechtlichen Probleme im Zusammenhang mit der weiblichen Genitalverstümmelung (FGM), Saarbrücken 2010.
Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z 19 września 2022 r., druk nr 2615, Sejm IX kadencji, https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/F1043B204059F77DC12588C40032E67A/%24File/2615.pdf.
Sakowicz A., Przestępstwo handlu ludźmi z perspektywy regulacji międzynarodowych, „Prokuratura i Prawo” 2006, nr 3, https://www.gov.pl/attachment/9e7af8b5-40bf-4117-987a-75f6341b619b.
Semu-Banda P., For Many Girls, School Holidays Means FGM “Cutting Season”, „United Nations Population Fund” z 10 sierpnia 2017 r., https://www.unfpa.org/cuttingseason.
Serour G.I., The Issue of Reinfibulation, „International Journal of Gynaecology and Obstetrics” 2010, t. 109, nr 2, https://doi.org/10.1016/j.ijgo.2010.01.001.
Shaded M., Kłak C.P., Penalizacja obrzezania rytualnego kobiet – propozycja zmian w polskim prawie karnym, w: Islam w międzynarodowej i krajowej przestrzeni prawnej, red. P. Czubik, K. Magoń, Kraków 2017.
Shahvisi A., “FGM” vs. Female “Cosmetic” Surgeries: Why Do They Continue to Be Treated Separately?, „International Journal of Impotence Research” 2023, t. 35, nr 3, https://doi.org/10.1038/s41443-021-00514-8.
Sitarz O., Glosa do uchwały SN z 21 XI 2001 r., I KZP 26/01, „Państwo i Prawo” 2003, z. 10.
Słownik języka polskiego PWN. Tom 2: L–P, red. M. Szymczak, Warszawa 1999.
Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996.
Sotiriadis G., Der neue Straftatbestand der weiblichen Genitalverstümmelung, § 226a StGB: Wirkungen und Nebenwirkungen, „Zeitschrift für Internationale Strafrechtsdogmatik” 2014, nr 7–8, https://www.zis-online.com/dat/artikel/2014_7-8_834.pdf.
Stefański R.A., Przestępstwo niszczenia znaków granicznych – art. 277 k.k., „Prokuratura i Prawo” 2001, nr 10, https://www.gov.pl/attachment/9f7c35eb-dbbe-4c8f-9014-880133ff82ee.
Valerius B., Kultur und Strafrecht. Die Berücksichtigung kultureller Wertvorstellungen in der deutschen Strafrechtsdogmatik, Berlin 2011.
Van Eekert N., Barrett H., Kimani S., Hidayana I., Leye E., Rethinking the Definition of Medicalized Female Genital Mutilation/Cutting, „Archives of Sexual Behavior” 2024, t. 53, nr 2, https://doi.org/10.1007/s10508-023-02772-7.
Walter T., Der Gesetzentwurf zur Beschneidung – Kritik und strafrechtliche Alternative, „JuristenZeitung” 2012, t. 67, z. 22, https://doi.org/10.1628/002268812803987835.
Warylewski J., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2020.
Warylewski J., Wybrane zagadnienia problemów wymiaru sprawiedliwości karnej w Polsce wobec zróżnicowania kulturowego społeczeństwa, „Studia Iuridica Toruniensia” 2015, t. 15, http://dx.doi.org/10.12775/SIT.2014.033.
Wąsek A., Czy dobrowolna sterylizacja jest przestępstwem?, „Państwo i Prawo” 1988, z. 8.
Wasige J, Jackson I., Female Genital Mutilation: A Form of Gender-Based Violence, w: The Routledge Handbook of Gender and Violence, red. N. Lombard, Abingdon– New York 2018.
Wąsik D., Sygit B., Dubiel M., Medyczne, społeczne i prawne aspekty rytualnego obrzezania kobiet, „Forum Teologiczne” 2015, t. 16, https://bazhum.muzhp.pl/media/texts/forum-teologiczne/2015-tom-16/forum_teologiczne-r2015-t16-s33-44.pdf.
Wiatrowski P., Dyrektywy wykładni prawa karnego materialnego w judykaturze Sądu Najwyższego, Warszawa 2013.
Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki, https://wsjp.pl.
Wielki słownik języka polskiego PWN. Tom 2: h–n, red. S. Dubisz, Warszawa 2018.
Wielki słownik języka polskiego PWN. Tom 3: o–q, red. S. Dubisz, Warszawa 2018.
Wiktorek M., Problemy artykułu 156a § 1 Kodeksu karnego (kryminalizacja sui generis podżegania do czynu legalnego), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2024, t. 28, z. 1–2, https://ruj.uj.edu.pl/handle/item/546064.
Wiśniowska K., Etyczne aspekty „obrzezania”, „Analiza i Egzystencja” 2020, t. 51, https://doi.org/10.18276/aie.2020.51-03.
Wolters G., Der kleine Unterschied und seine strafrechtlichen Folgen, „Goltdammer’s Archiv für Strafrecht” 2014, t. 161.
Wróbel W., Sroka T., w: Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do art. 212–277d, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017.
Wyrembak J., Magia liczb, „Gazeta Sądowa” 2003, nr 9–10.
Wyrembak J., Użycie liczby mnogiej w treści normy prawnej. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 21 listopada 2001 r., I KZP 26/01, „Gazeta Sądowa” 2003, nr 9–10.
Zoll A., w: Kodeks karny. Część szczególna. Tom I. Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017.
Zöller M.A., Die Strafbarkeit der Verstümmelung weiblicher Genitalien nach § 226a StGB – Gesetzessymbolik ohne Anwendungsbereich?, w: Festschrift für Bernd Schünemann zum 70. Geburtstag am 1. November 2014, red. R. Hefendehl, T. Hörnle, L. Greco, Berlin–München–Boston 2014.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych